Messuboð við várvónum

Men hóast veturin mangan er harður og kaldur, er hann ein neyðug hvíldartíð hjá náttúruni at endurnýggja seg og mennast aftur til gróður og vøkstur. Á sama hátt sum náttin er hvíld hjá menniskjum at vakna aftur við nýggjum kreftum til ljósa yrkadagin.

Pól á Kletti
poulkletti@hotmail.com

Vit eru stødd millum tvær messur, pálsmessu, ið var seinasta leygardag 25. januar, og kyndilsmessu, ið verður komandi sunnudag 2. februar. Hávetur er enn, men hesir báðir dagar minna okkum á, at dagarnir togna og at tað stundar móti vári.

Pálsmessa var upprunaliga hildin til minnis um umvending Paulusar á leiðini til Damaskus. Tá hitti hann hin krossfesta og upprisna Jesus, og har møtti honum ein myndugleiki, sum fekk vald á honum, men ikki minni ein kærleiki, sum so púra broytti lív og lagnu hansara. Atsóknarmaðurin Saul úr Tarsus gjørdist ápostul hjá Honum, sum hann hevði søkt at.

Kyndilsmessa er upprunaliga ein mariumessa, hildin til minnis um vitjan Mariu í halgidóminum, fjøruti dagar eftir at hon hevði borið Frelsaran í heim. Eftir hetta dagatal var siður hjá jødiskum kvinnum eftir barnsburð at vitja í halgidóminum. Mariu til minnis og Jesusbarninum til heiðurs vórðu kertur og kyndlar tendrað, og av hesum hevur dagurin 2. februar fingið navnið Kyndilsmessa.

Fyrr í tíðini hevur dagurin verið hildin sum høgtíðsdagur víða um lond í kristna heiminum, eisini í Føroyum. Ein leivd av hesum høgtíðshaldi var tann siður, at fólk á hesum degi komu saman úr ymsum bygdum at hitta vinir og kenningar og til dans og spæl. Siðurin hevur verið burturlagdur, men er nú tikin uppaftur í summum bygdum, eitt nú á Eiði og í Haraldssundi, sum eru gamlar kyndilsmessubygdir.

Hesa myrku og køldu tíðina á árinum kennast bæði pálsmessa og kyndilsmessa sum ein lýsandi og fløvandi kyndil í gerandislívinum. Gamalt er, at súlan og lomvigin eru á veg aftur mót strondum okkara eftir vetrardvøl á øðrum strondum. Í yndisligu pálsmessuvísu sínari »Tað suðar í lofti á hávetursnátt« tekur skaldið Olivar á Ryggi (1871-1963) soleiðis til:

Og kemur tú, súlan, rankut og frí,
og leggur tú leið tína hátt millum ský
við várvónum blíðum á baki,
og spennir tú flogið á pálsmessunátt,
leggur tú bæði dirvi og mátt,
fram gongur fyri hvørt takið.

»Við várvónum blíðum á baki« kemur skaparverk Guds ímóti okkum og veitir okkum fløva. »Vilt tú skoða sannan Gud,  / skoða tá hans verki,  / lít tær móti eystri upp, / har kemur hans tænari sterki«. Soleiðis tekur sjóvarbóndin Jens Hendrik Djurhuus  (1799-1892) til í Gudbrandskvæði, har hann umrøður hina rísandi sólina, hin sterka tænaran, ið fær alt spretta og livna á fold.

Jørð, himmal, luft, hav, vøtn, fiskar, dýr, alheimurin, menniskjað og alt tað, ið ikki sæst, er eitt hátíðarligt prógv um hin æviga Gud, sum í seks dagar setti hetta ævinliga gonguverkið í gongd og hvíldi hin sjeynda.

Í summar stóð allur vøkstur í fullum blóma. So kom heystið og alt følnaði og fall av. Og nú er vetur og alt hvílir seg til várið kemur aftur. Hetta er gongdin í náttúruni. Vit menniskju í arbeiðsførum aldri røkja tó dagsyrki okkara uttan mun til árstíðina. Men tá ið Várharra í skaparverki sínum legði árstíðirnar: vár, summar, heyst og vetur, dag og nátt, myrkur og ljós, so var tað til tess at allar livandi skepnur skuldu hava eina hvíldartíð.

Náttúran um veturin, menniskjan um náttina. Og eiga vit menniskju hin sjeynda dagin til hvíld, so hevur eisini verið vanligt at lata dyrkilendi fáa frið fyri velting ásett áramál, kanska sjey ár. Hetta til tess ikki at ‘pína’ jørðina so hon gjørdist sør fyri vøkstur og grøði. Hon skuldi hava frið til tess at endurnýggja seg.

At vit menniskju hava fingið sjeynda dagin sum hvílidag geva vit okkum ikki far um í okkara skundmiklu tíð. Vit eru finnan í talvinum, har pengarnir fólkið flyta. Arbeitt verður eisini hvílidagin fyri at fáa tíðina at røkka. Tað, sum hin ljósi dagur ikki røkk til, skal hin myrka náttin hjálpa okkum at fylla út. Tað, sum arbeiðsvikan var ov stutt til, skal hvílidagurin hjálpa okkum at fylla út. Úrslitið er strongd og møði, mangan við sjúkralegu sum fylgju. Hetta hóast hentleikarnir og arbeiðsamboðini áttu at lætt okkum um byrðuna, bæði til likams og sálar. Men ein fartelefon gøllheldur okkum allan sólarringin. Hvar vit eru stødd, inni ella úti, burtur ella heima, so kann einhvør altíð fáa klørnar í okkum og biðja okkum koma higar, fara hagar og gera ditt og datt, bæði líkt og ólíkt. Sama er við telduni, hon er ikki bara stationer, men eisini mobil. »Altíð er hon hjá mær, / aldri fer hon frá mær.« Ikki bara sum hin góði vinurin, eisini sum hin neyrandi marran.

Men vit hava brúk fyri hvíld til tess at endurnýggja okkum sum menniskju – ikki sum tólmenni uttan hjarta og sál. Í mongum sangum og sálmum eru tilsipingar um at arbeiða um dagin og at hvíla okkum um náttina. Og vit áttu at lært av teimum og vent okkum meira at heimi okkara og løturnar har saman við familju okkara og øllum tí húsliga.

Tú gavst mær, o Harri, her livilig kor,
eitt heim, eg kann kalla mítt egna.
Tú gavst mær eitt dagsverk og breyð til mítt borð.
Her vísir mær leiðina, Harri, títt orð,
tað orð, sum tað vonda kann megna.
Her eigi eg búgv,
kann liva í trúgv,
at tú vilt sum faðir mær gegna.

C. R. Sandell 1934 / Salomon J. Joensen 1963.