Hin útvalda

Boðanardagur Mariu

Pól á Kletti
poulkletti@hotmail.com

Og Maria segði: »Hátt setir sál mín Harran, og frøtt seg hevur andi mín í Guði, frelsara mínum, tí at hann hevur hugt til lítisvirði tænastukvinnu sínar. Tí sí, frá hesi stund munu allar ættir sæla meg prísa; tí at stórverk hevur hann mær gjørt, hin alvaldi. Og heilagt er navn hans. Og miskunn hans varir ætt eftir ætt hjá teimum, sum óttast hann. Hann veldisverk hevur útint við armi sínum, og hevur spreitt sundur hini hástóru í hugsan hjarta teirra, høvdingar hevur hann rindað úr hásætum niður og sett lítisvert hátt. Svong hevur hann mettað við góðum gávum, og rík rikið burtur við tómum hondum. Hann hevur tikið sær av Ísrael, tænara sínum, til tess at minnast miskunn sína – eftir tí, sum hann hevur talað til fedra vára – móti Ábrahami og avkomi hans allar ævir!« (Luk 1, 46-55)

»Hátt setir sál mín Harran, og frøtt seg hevur andi mín í Guði, frelsara mínum.« Soleiðis ljóða fyrstu orðini, fyrstu tónarnir í tí lovsongi, sum Maria moy syngur, og sum vit skulu hoyra komandi sunnudag, á boðanardegi Mariu.

Við boðanardegnum og vikuni, ið kemur, stíga vit út úr føstuni og vera rætt um stund eygnavitni til innreiðina í Jerusalem, á pálmasunnudegi. Føstan, sum er eitt tað fyrsta fyriskipaða tíðarskeiðið í kirkjuárinum, skuldi vara fjøruti dagar, ið sipaðu til bæði Jesu føstu í oyðimørkini (Matt, 4,2), til føstu Mósesar í Sinai fjalli (5. Mós. 9,9), føstuna hjá Eliasi á Hórebs fjalli (1. Kong. 19,8) og til tey fjøruti árini, jødafólkið reikaði í oyðimørkini.

Men av tí, at føsta ikki mátti verða hildin sunnudag, varð hon sett til at byrja í sjeyndu viku fyri páskir. Tá fáa vit fjøruti dagar, um sunnudagarnir ikki eru taldir við. Tann dagurin varð nevndur »øskudagur«, sum sipar til siðin í Gamla Testamenti at stroya øsku á høvdið sum tekin um sorg og bót.

Í bókini »Dagar og nøvn í álmanakkanum« sigur Axel Tórgarð, at føstuinngangur í grundini eru teir tríggir dagarnir, sunnudagur, mánadagur og týsdagur, áðrenn farið var undir ta álvarsomu og strongu føstuna frá øskudegi.

Tað fyrsta, sum sunnudagur í føstuinngangi kann vera, er 1. februar, tað síðsta 7. mars. Sunnukvøldið varð nevnt ‘seinastakvøld’, tí tá var vanliga bert dansað sunnukvøld, og hetta var seinasta sunnukvøld við dansi. Men seinasti dansidagur var tó mánadag í føstuinngangi. ‘Langaføsta’ verður føstuinngangur eisini nevndur, og tað kann eisini merkja sjálva føsutíðina fyri páskir.

Navnið ‘fastalávint’ ella ‘føstulávint’ er nýggjari í føroyskum og er helst komið úr donskum, sum aftur hevur fingið orðið úr lágtýskum ‘Vastelavent’, sum merkir kvøldið fyri føstu. Hjá okkum man tað í dag vanliga verða sagt um teir tríggjar dagarnar í føstugangi fyri øskudag, sunnudag, mánadag og týsdag.

Øskudag byrjar so føstan av álvara, og sunnudagarnir í føstu eru fimm. Av teimum verður fjórði sunnudagurin róptur ‘miðføsta’ og tann fimti ‘boðanardagur Mariu’. Hesin dagur, eisini kendur sum Boðanardagur Harrans – á latíni: »Annuntiatio Beatæ Mariæ Virginis« – hevur verið roknaður sum ein sera týdningarmikil dagur í kirkjuárinumn. Hann verður hildin til minnis um hendingina í Lukasarevangeliinum, 1, 26-56, tá eingilin Gabriel heimsøkir Mariu moy og boðar henni, at hon skal føða heimsins frelsara, Jesus Kristus.

Upprunaliga hevur hesin dagur verið hildin 25. mars – á mariumessu – sum er 275 dagar fyri jóladag, javnber gamla navnið ‘Conceptio Christi’. Teir 275 dagarnir svara til 39 vikur og tveir dagar, ið roknað verður við einum barnsburði. Tað var eftir halgidagsumbøtingarnar í 1770, at boðanardagur Mariu varð ásettur til at vera fimta sunnudag í føstu.

— — —

Boðanardagur Mariu er á ein hátt eitt ‘garðslið’ í føstunnar fyrireiking til páskir. Nú eru umleið níggju mánaðir til vit skulu minnast føðing Jesu. Tí hava vit henda sunnudagin til minnis um gitnaðin. Skamma stund skifta vit bláreyða litin út við hvítt. Í roynd var tað við gitnaðinum, at Guds sonur gjørdist menniskja. Samstundis hóskar boðanardagur Mariu væl við tað, sum vit í føstuni fyrireika okkum til: deyða Jesu á krossinum. Í vanæru hekk himmalsins kongssonur á krossinum og leið fyri syndir várar. Gud læt son sín doyggja í pínu og trega til tess at reisa falnu mannaættina til lív og sælu.

Í okkara lutersk-evangelisku kirkju halda vit ikki føstu á sama hátt sum í t.d. katólsku kirkjuni, har veruligt fráhald er tá talan er um føði. Men kortini hevur verið vanligt at halda seg frá levindi og gangi í føstu. Hvørki dansur ella spæl av nøkrum slag hoyrdi heima í føstutíðini. »Legg nú niður verðsligt sinni«, yrkir Jóannes Patursson í einum føstusálmi:

Lat nú út úr hjarta streyma
alt, hvat Guði toknast ei,
so alt búgvið er at goyma
minning Guðs á tíni leið,
gjøgnum hesa føstutíð,
minning um Guðs sonar stríð,
tá hann gav sítt blóð hitt reyða,
toldi krossins harða deyða.

Nevna vit ‘fráhald’ í fluttari merking – tað er at siga, at vit venda hugi okkara frá tí, sum heimurin býður og at gávum Guds, so sanna vit skjótt, hvussu neyðugar gávur Guds til okkara eru. Sálini tørvar náði Guds líkasum likamið eftir mati.

Vit liva í einum heimi, her alt snýr seg um stórleika og at vera í brennideplinum. Vit hálova stjørnum innan ítrótt og tónleik og undrast stórliga yvir avrik teirra. Hetta tykist vera frelsan í dagsins samfelagi. Men tá Gud vildi frelsa heimin, heimsøkti hann tað, sum ikki gav til kennar nakran stórleika í mannaeygum. Hann vildi gera mannaættini greitt, at frelsa ikki skyldast menniskjans mátti og megi, men kraftargerð Guds. Vit eiga ikki at erpa okkum av egnum gerðum, men Harrans.

Tí valdi Gud millum Ísraels fólk eina ókenda ungmoy. Hon er tann útvalda at bera heimsins frelsara í heim. Maria setir ikki seg sjálva hátt, men sál hennara setir Harran hátt fyri tað stórverk, hann hevur útint. Teir gomlu nevndu lovsong Mariu Magnificat, og tað kemur av teimum fyrstu orðunum í honum: at seta hátt.

Lýðin og eyðmjúk sigur Maria: »Sí, eg eri tænastukvinna Harrans; verði mær eftir orðum tínum!« Og eingilin fór frá henni. ‒ Fylling tíðarinnar er komin. Gud hevur bíðað eftir at finna ta kvinnu, sum hann kundi líta son sín upp í hendurnar á. Men tað at taka ímóti, kann merkja, at ein skal taka kross sín og fylgja Jesusi eftir.

Maria gjørdi hetta í lýdni móti Gudi, sjálvt hon einki skilti, hvat alt hetta hevði at týða og kundi bera til. Tá ið hon segði seg vera tænastukvinna Harrans og vildi lýða boð hansara, fór hon inn undir krossin. Og eftir hetta var lív hennara bæði í gleði og sorg í Guds hondum.

Maria læt seg brúka av Gudi, og vit virða hana, tí at hon ikki helt seg undan, men tað var andi Guds, ið skapaði og útinti alt. Tí skal eisini hitt heilaga, sum borið verður í heim, verða kallað sonur Guds.

Sagt verður, at trúgv uttan iva, er vandamikil trúgv. Men páhald við motivatiónum akta ikki boðini um, at trúgv jú er sannføring um teir lutir, sum ikki eru at síggja. Stundum er komin upp tann spurningur, um Maria kundi eiga barn uttan at vita av manni. Náttúruvísindafólk siga sjálvandi, at hetta ikki kann bera til, og tey, sum boða evangeliið, hava viðhvørt – fyri at tekkjast vísindini – roynt at komið við ymiskum forkláringum. Og prestar hava verið settir frá, tí at teir ikki góðtóku frásøguna um moyarburðin.

Slíkur orðadráttur telur ikki við í hesum føri, tí at talan er um eitt undur, sum hvørki kann prógvast ella forklárast við snaringum bæði ein og annan veg. Undurið er, at Gud vil kennast við okkum, og at vit trúgva, at tann Jesus Kristus, sum varð borin í heim av Mariu moy, og sum varð krossfestur, meðan Pontius Pilatus var landshøvdingi í Júdeu, er heimsins og okkara frelsari.

Hetta eru rætt og slætt fagnaðarboðini, sum kirkja okkara hevur fingið at bera.