Deyðanum mugu vit liva við

Lív og deyði eru neyvt tengd saman. Vit hava tíðun hoyrt bjargamenn taka til ‒ djarvir sum teir vóru at vinna útkomuna ‒ at deyðin mangan var síðumaður teirra. »Matkovin« í bjørgum og á sjógvi kundi mangan vera hættisligur at søkja, hóast hann goymdi dýra eyð. Hann kravdi viðurlag afturfyri. Á serstakan hátt minnast vit omandottin og sjólátin, men eisini øll tey spakføru og góðlyntu, ið undan okkum gingu, og sum vóru ein lykt á lívsgøtu okkara og leiddu okkum til trúgv

Pól á Kletti
poulkletti@hotmail.com

Tit eru salt jarðarinnar; men um saltið dovnar, hvørjum skal tað tá verða saltað við? Tað dugir einki longur uttan at verða blakað út og traðkað undir mannafótum. Tit eru ljós heimsins. Ikki kann tann staður vera fjaldur, ið er uppi á fjøllum. Ikki heldur kveikja tey ljós og seta tað inn undir skeppumálið, men í ljósastakan; tá lýsir tað fyri øllum, ið inni eru í húsinum. Soleiðis lýsi ljós tykkara fyri fólki, at tey mega síggja góðgerðir tykkara og æra faðir tykkara, sum er í himli. (Matt. 5, 13-16)

Hósdagin 1. november er allahalgannadagur, ið vit her Føroyum halda sum minningardag teirra sjólátnu. Komandi sunnudagur, 4. november, er allahalganna sunnudagur, ið hevur ørindini úr Matteusar evangeliinum (5, 13-16) sum dagsins prædikutekst.

Allahalgannadagur hevur ikki uppruna sín í kirkjusøgu okkara sum jólini, páskirnar og hvítusunna. Hann er ikki ein minningardagur um eina serstaka gerð, Gud hevur útint fyri okkum. Hann er ein hátíðardagur, sum kirkjan hevur skipað fyri, men kortini hevur hann røtur sínar langt aftur í ta fyrstu kristnu tíðina.

Teir gomlu kirkjumenninir, sum høvdu stóran tokka til trítalið, vóru vanir at tala um kirkjuna út frá trimum ymiskum sjónarmiðum. Teir talaðu um hina sigrandi, hina stríðandi og hina líðandi kirkjuna. Men í hesum jarðiska heimi er tað ikki givið kirkjuni í lut at verða tann sigrandi. Fær hon stórt vald í heiminum – sum t.d. pávakirkjan í miðøld – viknaði hon innaneftir og misti sítt rætta og veruliga innihald. Og tað var nettupp hetta, sum hendi, tá ið Martin Luther læt upp lívskelduna av nýggjum. Kristinlívið var tá endurføtt, partvís eisini í teirri pávakirkju, sum Luther fór burturúr, men sum hann av fyrstan tíð ikki ætlaði at slíta við.

Kirkjan fer altíð at vera stríðandi og líðandi. Gevur hon skarvin yvir og heldur uppat at stríðast, hevur hon mist kraft sína og er ikki longur kirkja. Tí uttan kross fæst eingin krúna. Hugsið um tey, sum máttu tola blóðvitnisdeyðan – fyri trúarsakir.

Tá ið ein kristin hevði tolt blóðvitnisdeyðan, komu tey á hvørjum ári saman á deyðsdegi hansara á grøvini og mintust hansara ella hennara lív og uggaðu seg við fyrijáttan Guds.

Seinni vórðu hesir minningardagar hildnir í kirkjuni, og hvør pínsluváttur fekk sín dag. Men sum frá leið vórðu teir so mangir, at hvør teirra ómøguligt kundi fáa sín egna minningardag, og tí mintust tey øll hesi á allahalganna degi.

Í dagsins samfelagi skulu vit mest av øllum minnast tey, sum við trúgv síni gjørdust fyrimynd hjá okkum og enn kunnu styrkja okkum í stríði okkara og tendra ljós í myrkri okkara. Tey vóru ikki tiltiknar hetjur og halgimenni í kirkjusøgu okkara, men spakfør fólk, sum vit kendu og hávirdu.

Í summun londum er siður at seta brennandi kertuljós á gravirnar hjá teimum farnu á allahalganna degi. Hesin siður er ein vitnisburður hjá teimum, sum eftir eru, um at tey, ið undan fóru, eru eitt ljós hjá okkum.

Í NÝTÍÐAR vesturlendskari siðmentan hava vit yvirhøvur roynt at skáka okkum undan at tala um deyðan. Vit ásanna bert, at hann er ein veruleiki, ið eingin kann renna undan. Fyrr ella seinni møta vit honum. Tey ungu ‘kunnu’ doyggja, tey gomlu ‘skulu’ doyggja.

Ein bráðkomin broyting í lívi okkara kann vera trupul at tala um fyri fjøld av fólki, tí altíð eru nøkur teirra millum, sum halda teg vera dapurskygdan og líða av tunglyndi. Tí velja vit heldur at tiga. Men í roynd kunnu broytingar henda sum eitt skriðulop. Vit vita bara ikki nær henda skriðan loypur. Telefonin ringir – kanska eina tíð á samdøgrinum, hon vanliga ikki ger tað – og í hinum endanum hoyra vit røddina á einum, sum eingi góð boð hevur at bera. Tað kann vera læknin, ið sigur tær, at kanningar hansara vísa, at tú hevur eina ólekjandi sjúku. Politiið, ið boðar frá eini deyðsvanlukku. Ella tað er frá arbeiðsplássinum, at tú fært boð um uppsøgn. Og ikki so sjáldan hoyra vit í sjónvarpi og miðlum frásøgur um yvirgang og ólukkur av ymiskum slag. Og dagar verða valdir t.d. at minnast fólk, sum eru deyð í ferðsluvanlukku, pinkubarnadeyða o.s.fr. Men egna deyða okkara vilja vit helst ikki tala um. Og óttin fyri deyðanum liggur sum ein undirstreymur í tilveru okkara.

Men deyðanum mugu vit liva við, og tí kunnu vit tað sama bróta tøgnina. Lív og deyði eru neyvt tengd saman. Vit hava mangan hoyrt bjargamenn taka til ‒ djarvir sum teir vóru at vinna útkomuna ‒ at deyðin var mangan síðumaður teirra. Og tað mátti hann vera, skuldi fólkið liva. Og onkuntíð hendi tað, at hann kvetti lívstráðin so at menn fullu í bjørgunum.

ALLAHALGANNADAGUR minnir okkum á henda veruleika. Kring Føroyar eru minnisvarðar reistir sum ein staðfesting um hesa sannroynd.
Teir goyma nøvn á fólkum, sum deyð eru av ólukku á sjógvi og landi.

Vit savnast kring hesar minnisvarðar at minnast teir, sum fingu sína vátu grøv og fullu í bjørgunum, har ikki heldur allir vórðu funnir aftur. Og vit minnast tey, sum vit bóru til gravar. Vit kenna á okkum tann miss, okkum hevur verið fyri. Saknurin kennist serstakur á einum slíkum degi.

Minnini sita ikki einans í huganum, men eisini í kenslu og sansum. Ein ávís hending ella stemningur kann leiða okkum aftur á dagar saman við teimum, sum vit hava mist. Og viðhvørt er tað sjálv jarðarferðin, ið rennur fram í huga.

Sjálvt um allahalganna dagur er ein dagur, ið dregur at sær miss, sakn og minni um tey farnu, er dagurin ein fagnardagur. Liturgiski liturin er ikki svartur, sum sorgarlitur annars er, men hvítur. Vit fagna Kristusi sum okkara upprisna Harra. Vit fara til gudstænastu við sakni okkara og missi, men vit gera tað til tess at minnast tann hvíta skæra við hásæti Guds. Hesi eru øll tey, sum høvdu kristintrúnna í hjartanum og bóru kristinjáttanina á munni. Tey eru í deyðanum lyft úr fátækradømi, sorg og longsli eftir rættvísi til æviga sælu.

Fólkið, sum sat í myrkri, hevur í Jesusi sæð eitt stórt ljós. Teimum, ið hava sitið í landi og skugga deyðans, er ljós upprunnið. Men sjálvur tekur Jesus ikki útyvir. Tí at hvør tann, sum er fylgdarmaður hansara, sleppir ikki undan trega her á fold. Hann má taka krossin á sínar herðar.

Tráan hansara verður altíð eftir rættvísi. Nakrir fylgdarmenn verða hataðir, jagstraðir og baktalaðir. Tí at teir fylgja gudstrúnni. Deyðanum sleppa teir ikki undan – hjá nøkrum á ungum aldri.

Men Jesus gav eisini eitt lyfti: SÆLU. Ta fullkomnu gleðina, ið eyðkennir fylgdarfólk Jesu í ævinleikanum. Øll, sum eru deyð í trúnni á Jesus og hava játtað lív sítt til hansara, eru í hesum ævinleikans heimi. Og har møta vit teimum, eru vit líka so støðuføst í trúnni sum tey.

»TIT ERU LJÓS HEIMSINS,« sigur Jesus. Gevið gjølla gætur, hvat tað er, hann sigur. Hann sigur ikki, at vit skulu kýta okkum at vera tað. Hetta hendir av sær sjálvum. »Tit eru!«

Hús á eini herðu síggjast væl at kalla í allar ættir. Og soleiðis er við menniskjanum. Heldur tað seg aftrat ljósinum og hevjar seg upp ímóti tí, so skínur ljósið á tað. Eitt klárt vetrarkvøld í fullari sól síggja vit mánan skína blankan og lýsa upp í náttini, men í roynd er tað frá sólini, hann fær ljósið. Hetta er eisini støðan hjá teimum trúgvandi, tá Guds náðisól skínir á tey, verður tøkkin fyri hana vend til hansara.

Allahalganna er dagurin, har vit á serstakan hátt minnast tey, sum Guds náðisól lýsti á og sum var okkum ein lykt á gøtuni, tá lívsins myrkur seig saman um okkum. Smá, veik og ófullkomin menniskju. Eisini tey vóru tyngd av synd og vesaldómi. Og viðhvørt vildi so illa til hjá teimum, at tey sjálvi vóru niðurfyrikomin av ótta fyri dómi og glatan.

Men vit tektu støðuna øðrvísi. Vit sóu hitt himmalska ljósið skyggja á tey, og tí nýta vit allahalganna sum høvi at siga Gudi tøkk fyri, at hann gav okkum hesi fólk sum vegarar okkarar.

Ein trongur vegur gangast má
‒ so mangur fellur honum á,
tann vegur okkum føra skal
til fagurt land og høgan sal.

Og drottur dýri vísir veg,
hann leiðir oss frá foldini
og rættir til tín armin sín
og sigur: »Komið øll til mín.«

— H. A. Djurhuus: »Eg veit eitt land, har vakurt er«

BROYTINGAR Í LÍVINUM kunnu snúgva sær báðar vegir. Tilveran kann brádliga frá einari løtu til aðra broytast til tað betra. Kanska tá tú minst grunaði hetta. Tú fært nýggjar hollar vinir og eina uppstigan í starvi tínum ella kanska eitt heilt annað starv, ið tær hóvar. Tí lívið er margfalt og – spennandi.

Mong stúra fyri broytingum og halla til setningin: Best man vera sum er. Og tá er mentala stagnatiónin vís. Tú livir alt lívið sum ein eltibløðra og fer við rákinum sum ein deyður fiskur. Skapar einki nýtt.

Men uttan mun, um vit vilja tað ella ikki, so broytast viðurskifti í lívi okkara so ella so. Spurningurin er bara, um vit eru fyrireikað. Sannføring um, at umskifti henda, býður okkum til fyrireiking. Einum skelki slepst kanska ikki undan, men missið ikki fótafestið og møtið tí bráðkomna og óvæntaða við fattum enni og stillum sinni.

Danska skaldið Svend Rehling tekur soleiðis til í yrking sínari »Tab ikke modet, du kære« (fø. tý.: John Myllhamar):

Tá sól stendur lægst – tað niða,
brátt rennur í eystri hon bjørt,

Tað ræður at snara sær á tey 180 stigini her í lívinum – frá at skoða niðar í myrka avgrund og líta at tí himmalska ljósi.