Alt í føðurhendi er

Kyndilsmessuhugleiðingar um ljós í myrkri, tryggleika og bjarging

Pól á Kletti
poulkletti@hotmail.com

Komandi sunnudag, sum er tann fjórði eftir trettanda, er kyndilsmessa.
Í bók sínari »Dagar og nøvn í álmanakkanum« greiðir Axel Tórgarð (1923-2011) so frágera væl frá hesum degi, uppruna og hvussu, hann gerst partur av gerandis- og høgtíðstilveru fólksins eftir at kristnin so líðandi festi røtur víða um lond.
Kyndilsmessa er upprunaliga ein mariumessa og var hildin til minnis um vitjan Mariu í halgidóminum 40 dagar eftir føðingina sum siður var hjá jødiskum kvinnum. Henni til minnis og barninum til heiðurs vórðu kertur og kyndlar tendrað, og av hesum stavar navnið »kyndilsmessa«.
Fyrr í tíðini hevur dagurin verið hildin sum høgtíðsdagur eisini her í Føroyum, og ein leivd av tí høgtíðshaldi var tann siður, at fólk á hesum degi komu saman úr ymsum ættum at hitta vinir og kenningar og til dans og spæl.
Tann siðurin hevur leingi verið burturlagdur, men er seinnu árini tikin uppaftur. Tú kundi hoyra eldri fólk, sum mintust kyndilsmessuhald á teirra ungu døgum, taka til, hvussu stuttligt og hugnaligt tað var. Og eins og vit hava havt jóla-, nýárs- og trettandabygdir, so vóru eisini kyndilsmessubygdir.
Hesa myrku og køldu tíðina á árinum var hetta sum ein lýsandi og fløvandi kyndil í gerandislívinum.
Og ein eins lýsandi og fløvandi kyndil eru boðini í Matteusarevangeliinum, ið eru prædikutekstur til komandi sunnudag. Eini boð um bjarging úr vanda. Fjórði sunnudagur eftir trettanda var eitt skifti í Føroyum hildin sum minningardagur teirra sjólátnu, tí báðar tekstaraðir (1. Matt. 8, 23-27 og 2. Matt. 14, 22-33) hóska til ein slíkan minningardag. Í tí fyrru frásøgnini makar Jesus veðrið á Genesaretsvatni, í tí seinnu gongur Jesus á vatninum og bjargar Pæturi frá at søkka har. Altso illveður og bjargingar, ið kunnu koma teim siglandi fyri. Báðar frásøgur eru um undurverk, sum vóru lærusveinunum fyri, har teir løgdu út á dýpið.
Føroyingar hava ið hvussu er higar til dags havt ta føstu trúgv, at Jesus hevur valdið at veita bjarging. Var tað soleiðis, at monnum var lív lagað, so var tað Harrin, sum alt gott ger, ið gjørdi, at teir, sum løgdu til brots, komu aftur í øllum góðum. Og sjálvt um tað var soleiðis, at teir eisini vistu, at teir sjálvir máttu gera sítt ítarsta, so ivaðust teir ikki, at tað var Harrin, ið bjargaði teimum og tók teir til sín.
Og komu teir, sum fóru, ikki aftur til lands, so ivaðust teir heldur ikki í, at Harrin var við teimum, og tók teir til sín.

Vegurin til bjargingar

»Alt í føðurhendi er!« er tað, sum boðskapurin hjá Matteusi lærir okkum. Bæði lív og deyði, bæði stilli og harðveður og bjarging úr vanda, alt tað er í Guds faðirs hond.
Um frásøgan bert hevði verið um undur Jesu á Genesaretsvatni – at maka vind og leggja niður aldur og bjarga Pæturi frá at søkka, so hevði hon ikki havt so nógv upp á seg. Men henda undursøgan er sum allar hinar ein prædika fyri øllum teimum, sum her á fold vilja leggja lív sítt í Harrans hendur.
»Hví eru tit ræddir, fátrúnu menn.« Hesin spurningur hevur jú svarið í tí, sum lærusveinarnir siga frammanundan: »Harri bjarga okkum! Vit ganga burtur!«
Men sjálvt tá ið Jesus seinni gongur á vatninum og biður teir hava gott treyst og Pætur stígur úr bátinum ímóti honum, fær ivin valdið á honum í ræðslu fyri aldunum og hann tók at søkka. Jesus hevði sagt við hann: »Kom«, men hann leit ikki á boðini og rópti í angist: »Harri bjarga mær!« Í tí sama rætti Jesus hondina út og tók í hann og sigur: »Fátrúni maður, hví óttaðist tú?« Og tá ið teir vóru komnir inn í bátin, makaði vindurin. Men teir, ið vóru á bátinum, fullu á knæ fyri Jesusi og søgdu: »Sanniliga ert tú sonur Guds!« Og tá ið teir høvdu róð yvirum, komu teir at landi í Genesaret.
Í sambandi við sjóferðir, hoyra vit mangan frásøgur um at Jesus er innanborða og at nærvera hansara hevur givið seg til kennar, tá kallað hevur verið á hann í neyðarstund. Hann kann bjarga okkum úr vanda, eisini har, sum allar okkara vónir eru brostnar. Men alt tað hann ger, er liður í ætlan hansara við heiminum. Hann tekur sjálvur støðu til, um hann vil nýta megi sína, okkum til bjargingar.
Men vegurin er altíð opin. Lyftið í 50. sálmi er enn í gildi: »Heit so á meg á neyðar degi, eg skal bjarga tær, og tú skalt lova mær.« Hetta lyftið er hin lýsandi kyndilin á gøtu okkara.

Um Gud vil

Í stuttsøguni »Bardagin við havið« (í savninum »Fjallaskuggin«) gevur Heðin Brú okkum eina sera góða mynd av korum teirra, ið útkomuna noyðast at vinna sær úr sjónum. Bæði sjómanninum sjálvum og heimafólkinum, ið varðir av.
Í hesari – í dag afturlítandi – stuttsøguni síggja vit eina føroyska bygd. Nøkur tjørað hús á einum grønum jaðara um strendurnar á einari vík. Eitt skip liggur inni og tekur fólk. So setir tað á segl við øllum manndóminum í bygdini umborð. Teir flagga á mastrini, tey flagga í bygdini. Spakuliga dregur skipið út fyri tangan og fer undir sýn. Ein rípa av oljutum kjalarvatni sæst enn eina løtu, so hvørvur hon við. Alt er horvið.
Har standa so tey eftir á klettinum, konurnar, møðurnar, systrarnar, børnini stara við vátum eygum – aftan á teimum, ið fóru.
»Mamma,« sigur óvitin, »nær kemur pápi aftur til okkara?«
»Til hvítusunnu, til mikkjalsmessu, mítt barn. – – – Um Gud vil.«
Barnið situr tigandi og starir. – – – »Mamma, vil Gud ikki altíð, at pápin skal koma heim?«
»Far nú og spæl tær,« svarar móðirin og hevur turriklæðshornið upp í andlitið.
Men leikurin vil einki bera til hjá hesum lítla, hann støðgar. »Um nú Gud ikki vil, at pápi skal koma heim til okkara?« Og tað er ein feril av ræðslu í hesum lítla andlitinum.
Hygg, longu er barnið komið upp í bardagan við havið.

Bivandi heimafólkið

Inni í húsinum gongur móðurin spakulig og tigandi. Hetta lítla heimið er vorðið so tómt í dag, og sólarglógvin á bróstinum er vorðin so fáligur. Men tað kann verða tómari enn: um »hann« aldrin kemur heim aftur meir.
Og hetta »um ‘hann’ aldri kemur heim aftur meir,« tað fylgir teimum, ið eftir sita um allar dagar og staðir, leggur ein døkkan skugga yvir teirra sál og doyvir teirra látur.
Tá ið so óveðursnæturnar koma, og vindar og veður ríða til bardaga í sínari vreiði, tá veksur hesin óttin til eitt ræðuligt skrímsl, sum við ófrættarámanum standandi um seg gongur og skræðir kvinnur og børn út úr heiminum og rekur tey út á hav, út at berjast við teirra lið, ið standa á teimum sjóbardu dekkunum.
Tey, sum til einkis væntaðu »hann« heim aftur í fjør, standa kanska aftur ein sovorðnan dag og veittra farvæl til ein son, ein mann, ein bróður. Tey spenna kinnarnar og læsa munnin, halda sær væl; men tárini makta tey ikki.

Í einum sælum endaloysi

Í einum burturgoymdum durum, ella aftan fyri ein grønkaðan rút, kann tú fáa eyga á eina hvíthærda konu, ið sníkir seg at veittra farvæl til teir, ið fara, og hvørvur so aftur. Tað er ein av teimum, ið hevur mist allar sínar, ið hevur ikki so mikið sum eitt grasgrógvið leiði at pjøka um.
Hon heldur seg burtur frá almannavegi og livir innan fyri sínar egnu dyr. Hennara framferð er spaklynt, hennara eygnabrá er friðkent; men tú sær, at tað lítur ikki henda vegin, ikki til lívið. Hon grætur ikki meir. Jú, kanska í dag, nú hon veittrar farvæl, men annars ikki.
Allir teir, hon misti, eru hjá henni; hon hevur manað teir upp úr teirra vátu grøvum, og nú standa teir og lýsa á hennara sálarhimli sum stórar, skínandi stjørnur. Tað er nátt rundan um teir, still, still nátt við bláari luft.
Men henda gamla særda konan sær fram móti einum morgni, tá ið stjørnurnar skulu taka yvirbragd teirra, ið fórust, og taka við aftur lívi fyri at liva saman við henni í einum sælum endaloysi.

Í áliti og treysti

»Tað er bardagin við havið, ið skapar tann føroyska andan og føðir hans lív,«
sigur Heðin Brú móti endanum á stuttsøgu sínari.
Henda bardaga fáa vit ongantíð bart at enda, skulu ikki heldur gera tað, men høvundurin sigur tað vera eftirynskjandi, at vit høvdu betri vápn, so at vit kundu staðið betur móti okkara stóra fígginda, okkara stóra vini, so tað fullu færri menn, so tað stóðst minni neyð, so tað stóðst minni sorg.
Á skriviborði mínum, her eg seti hesar reglur saman, liggur ein klippmynd, ið eg ætli sum permuprýði til eina bók um skip og sigling. Myndin sýnir skip, ið sigla inn á ein fjørð og skip, ið sigla út av honum. Skipini, ið sigla inn eru stórir, nýmótans trolarar, skipini, ið sigla út eru gamlar sluppir. Súmbolikkurin er, at nýggja tíðin við allari framkomnari tøkni og tryggleika er á veg inn til okkara meðan gamla tíðin fer sín veg. Vit siga henni farvæl.
Við nýggjum, vælútgjørdum skipum til fiskiskap og aðra sjóvinnu, er trygdin í hásæti, og tú sleppur ikki at mynstra uttan fyrst at hava verið á trygdarskeiði. Siglingartólini og samskiftisútgerðin umborð eru tey mest framkomnu í okkara talgildu tíð. Ólukkurnar á sjónum eru færri. Men sum við øllum mannaverki, er einki lýtaleyst, tí sum orðatakið sigur: »Ilt er at byggja borð fyri báru«. Viðhvørt hendir tað, ið ikki mátti henda. Ikki júst tað, at skip ganga burtur ella menn sláa út – slíkt, sum hendi næstan á hvørjum ári, tann tíð tað var – men hetta, at einhvør útbúnaður sveik. Og hvør hevur ábyrgdina? Veitararnir ella fólkið umborð?
Her verður ikki dómur feldur, men umráðandi er, at teir, sum skip síni leggja í hav, gera tað í áliti á tryggleika, og at hin sanni vitin vísir teim vegin »frá grandi«, sum Fríðrikur Petersen tekur til í sálmi sínum »Tíðin rennur sum streymur í á«.
Í øllum førum, tá lagt verður frá landi, gera vit tað í áliti á, at hin útrætta bjargingarhondin altíð er við okkum. Í hesum treysti leggja vit eisini í dag út á »lívsins hav« – í vónini um landkenning hinumegin.

Sum vitin hava vit tað verk
at lýsa og at leiða
øll før, ið sigla veik og sterk,
um lívsins fjørð hin breiða;
um djúpt er hav, hann stendur trygt,
tá vit á klett hann hava bygt,
hann ljós sítt tá kann spreiða.

Men fyrst og síðst ger vitin tað
við boðar øll at vara,
so gott og ilt er hvørt sítt lag,
og lygisker ei skjara,
so yvir dýpsins dulda kav
trúgv vit halda fram um hav,
at lívsins strondum fara.